Na primavera de 1846, no Hospital Xeral de Massachusetts, un mozo dentista de Boston chamado William Thomas Green Morton estaba a piques de cambiar o curso da medicina. O seu descubrimento da aplicación do éter como anestésico Permitiría realizar operacións sen dor, un avance que marcaría o inicio da era moderna da cirurxía. Porén, nesta historia da anestesia existe un interesante vínculo con España e, en particular, con Galicia, lugar que tamén tivo un papel importante na súa evolución.
1) O problema da dor na cirurxía
Ata mediados do século XIX, o maior desafío ao que se enfrontaban os cirurxiáns non era a falta de coñecementos anatómicos ou de habilidade co bisturí, senón como tratar a inmensa dor dos pacientes. Amputacións, extraccións dentais e calquera tipo de cirurxía maior foron verdadeiras probas de resistencia para quen as sufriu. A agonía foi tan grave que algúns pacientes morreron de shock, mentres que outros optaron por evitar os procedementos, aínda que puidesen salvar as súas vidas. Entre os Intentos para aliviar o sufrimento, experimentou co uso de opio, alcol e óxido nitroso, aínda que os seus efectos foron inconsistentes. Foi entón cando o dentista William Morton comezou a experimentar co éter, un composto químico coñecido dende o século XVI, pero que ata entón se utilizaba principalmente en festas recreativas e en pequenas cantidades para aliviar doenzas leves.
1a) A gran manifestación de Morton
O 16 de outubro de 1846, no anfiteatro cirúrxico do Hospital Xeral de Massachusetts (coñecido hoxe como "The Aether Dome"), Morton realizou unha das demostracións máis importantes da historia da medicina: anestesiou con éxito a un paciente chamado Edward Gilbert Abbott, que tivo que extirparlle un tumor no pescozo. Para sorpresa de todos os presentes, o paciente non lanzou ningún berro de dor, permanecendo inmóbil e tranquilo durante a operación. Ao remate do procedemento, o cirurxián encargado da operación, John Collins Warren, pronunciou unha frase que quedaría inmortalizada: "Señores, isto non é un engano", confirmando que a anestesia era unha realidade.
2) A chegada da anestesia a España
Mentres Morton facía historia nos Estados Unidos, os avances chegaron pronto a Europa. O descubrimento do éter anestésico cruzou rapidamente o océano Atlántico e non pasou moito tempo antes de que os cirurxiáns europeos comezasen a experimentar co seu uso. En España, a anestesia chegou grazas aos intercambios científicos e ás comunicacións que fluían entre as comunidades médicas de Europa. Un dos primeiros lugares onde Realizouse unha intervención cirúrxica con éter no hospital San Carlos de Madrid, no ano 1847, só uns meses despois da manifestación de W. Morton nos Estados Unidos.
2a) O uso da anestesia en Galicia
Pola súa banda, Galicia, sempre conectada co mar e co mundo a través dos seus portos, estivo unha das rexións que máis rapidamente adoptaron as innovacións médicas europeas. A Facultade de Medicina de Santiago de Compostela foi un referente na introdución dos avances científicos e non tardou en realizar as primeiras probas con anestesia. Hai constancia de que o éter se utilizaba para anestesiar a un paciente que ía ser sometido a unha cirurxía dental no Real Hospital de Santiago en 1848. O interesante é que Santiago de Compostela era un lugar onde a odontoloxía e a cirurxía estaban moi vinculadas. Os primeiros dentistas de Galicia comezaron a aplicar a anestesia nas extraccións dentais pouco despois da súa introdución en Estados Unidos.
2b) A competencia do cloroformo e a polémica española
Porén, a anestesia éter non foi a única opción que chegou a España. Apenas un ano despois da manifestación de Morton, O cloroformo foi descuberto polo doutor James Young Simpson en Edimburgo en 1847. En España, os médicos comezaron a debater cal dos dous axentes era máis seguro e eficaz; Galicia tamén formou parte deste debate. Sábese que, nos hospitais da Coruña e Santiago de Compostela, os médicos comezaron a experimentar co cloroformo a partir da década de 1850, xa que provocaba menos irritación nos pacientes que o éter. Aínda que o cloroformo gañou popularidade, o éter continuou utilizándose, especialmente en operacións máis longas e complexas, onde a profundidade da anestesia era crucial.
2c) Pagés e o desenvolvemento da epidural en España
Unha das figuras médicas máis destacadas na evolución da anestesia en España foi o O doutor Fidel Pagés Miravé, cirurxián militar que tivo un impacto significativo por desenvolver a anestesia epidural. Pagés fixo o seu descubrimento en 1921, mentres era médico militar en Melilla. Aínda que o seu traballo chegou ben despois do descubrimento do éter, a epidural representou un paso importante na anestesia, xa que ofrecía unha alternativa para procedementos que non requirían anestesia xeral. A importancia da anestesia epidural reside na súa capacidade para bloquear a dor nunha rexión específica do corpo sen necesidade de inducir un estado de inconsciencia total. Este avance foi crucial para os procedementos e operacións obstétricas das extremidades inferiores. Aínda que Pagés morreu en 1923 nun accidente de tráfico e a súa contribución non foi recoñecida internacionalmente ata moito máis tarde, o seu descubrimento segue sendo utilizado en todo o mundo na actualidade.
2d) O legado do éter en España e en Galicia
Hoxe recoñécese a historia do éter e da anestesia en España un dos fitos médicos máis importantes do século XIX. Galicia, coa súa tradición médica en Santiago de Compostela e a súa conexión por portos con América e Europa, tivo un papel fundamental na rápida adopción destes avances. Mentres Morton loitaba por conseguir o recoñecemento que merecía en Estados Unidos, Europa e, en particular, en España, a anestesia expandíase e salvou vidas, facéndose eco do seu legado. A introdución da anestesia en Galicia, ligada aos avances en odontoloxía e cirurxía, conecta simbolicamente coa fazaña de Morton en Boston. Aínda que separados polo océano Atlántico, estes episodios están unidos por un obxectivo común: paliar o sufrimento humano, unindo as dúas rexións nunha histórica loita contra a dor.
